موزه ارتباطات
موزه ارتباطات فعلی و بنای اداره پست قدیم از ابنیه دوره رضا شاه پهلوی و از جمله بناهای مهم منطقه باغ ملی در تهران به شمار میرود. این بنا دارای سه طبقه بوده و از سه بخش گمرکات امانات پستی در بال غربی ، پست ایالتی در بال شرقی و سالن گیشه در بخش مرکزی تشکیل شده است. موزه ارتباطات (پست و مخابرات) در حال حاضر در بال شرقی (پست ایالتی سابق) جهت بازدید عموم علاقه مندان به تاریخ پست ایران دایر است.
ا
ین موزه دارای غرفه‌ها ، سالن ها و بخش های ذیل می باشد :
غرفه وزرا (تشریفات)
غرفه اشیاء پستی
غرفه باسکول ها و صندوق های پستی
سالن تمبرهای داخلی و خارجی
سالن مخابرات
سالن کنفرانس
حیاط مرکزی
کتابخانه
فروشگاه تمبر و دیگر اقلام پستی
موزه پست و مخابرات در بهمن ماه ۱۳۶۹ به نام موزه پست شروع به کار کرد. این موزه در یکی از قدیمی‌ترین و شکیل‌ترین عمارت‌های دولتی تأسیس شده که از دو طبقه بنا متشکل از سالن‌ها و غرفه‌های متعدد تشکیل شده و مکانیی مناسب جهت بازدید مشتاقان دیدار آثار تاریخی و کهن است.
در ۲۰ اسفند ماه ۱۳۷۴ ، به استناد موافقت سازمان امور اداری و استخدامی کشور، موزه پست به موزه وزارت پست و تلگراف و تلفن و در ۱۲ مرداد ماه ۱۳۷۸ ، به موزه پست و مخابرات تغییر نام داد.
این بنا در ۱۳۰۷ خورشیدی ، در زمان وزرای قدیم پست ، صوراسرافیل و نظام‌الدین حکمت ، با صرف هزینه پانصد هزار تومان و با مساحت ۱۵۰۰۰ متر مربع در خیابان سپه (امام‌خمینی) تأسیس گردید . قسمتی از این ساختمان (یک‌سوم) در کنار سردر باغ ملی ، که قبلاً اداره گمرکات پست بوده ، به موزه اختصاص داده شده است.
استفاده از ستون‌های سبک نو هخامنشی در ساختمان پست به قدری جالب و موفق بود که در شکلی بارزتر و حجمی وسیع‌تر در عمارت نظمیه یا کاخ شهربانی به کار گرفته شد.
شایان ذکر است که کاروان‌سراهای چهار ایوانی با وجود رونق و رواج ساختشان در دوره اسلامی ، ریشه در دوران قبل از اسلام دارند و قدمت بناهای چهار ایوانی به پیش از اسلام ، به خصوص دوره ساسانیان ، بر می گردد و بسیاری از کاخ‌ها به این شکل ساخته شده‌اند.
بنای پست در منطقه‌ای فرهنگی تاریخی به نام میدان مشق واقع شده که اکثر ساختمان‌های آن از قاجاریه تا پهلوی اول زمان گذاری شده‌اند و به غیر از بنای وزارت جنگ ، مقابل سردر باغ ملی که متعلق به دوره ناصری است ، ساختمان‌های این محوطه در زمان وزارت جنگ پهلوی اول بنا شده است.
در ساختمان موزه مانند سردر باغ ملی و سایر بناهای میدان مشق و هم عصر ، از مصالح مشابهی استفاده شده است ; از جمله از سنگ در پی (ستون و سرستون و کف و پله‌ها) و آجر در بیشتر نقاط بنا و بدنه و در و پنجره و سقف چوبی و بام شیروانی استفاده شده و در ترکیب این مصالح نهایت ظرافت و زیبایی مد نظر قرار گرفته است.
زیر زمین موزه با دو متر بالاتر از سطح خیابان در حالت نیم سطح قرار گرفته است. بنای موزه سه در ورودی شمالی ، جنوبیی و غربی دارد که در حال حاضر ورودیی شمالی مسدود است . موزه با ۴۳ متر عرض و ۵۳ متر طول ، و حدود ۲۲۷۹ متر مربع مساحت دارد.
کل بنای پست دارای یک محور مرکزی است که شرق و غرب بنا را قرینه ساخته است . این محور در حال حاضر ورودی منطقه ۱۱ پستی است ، که قسمت غربی آن (موزه پست و مخابرات) درست معادل شرق آن که در حال بازسازی و احیا است ، ساخته شده است. عمارت پست و گمرک تهران از پست ایالتی تهران (یال شرقی)، گمرک امانات پستی و دو قسمت دیگر تشکیل شده است که در آینده نزدیک به موزه فعلی اضافه و تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های ارتباطات (پست و مخابرات) در دنیا خواهد شد.
موزه پست و مخابرات از هشت غرفه تشکیل گردیده است که در دو طبقه بنا قرار گرفته‌اند . طبقه اول شامل غرفه‌های تشریفات یا وزرا است که شامل تصاویری از وزرای پست و تلگراف و تلفن ، از اولین وزیر تلگراف ، علی قلی خان مخبرالدوله (۱۲۵۵ ش / ۱۲۹۳ ق) تا وزیر وقت است . سالن تمبرهای داخلی شامل ۱۱۰۰ سری تمبر از سه دوره قاجاریه ، پهلوی و جمهوری اسلامی است و نیز دو ویترین مربوط به کلیشه ادیسون و کلیشه تمبر احمدشاه و در انتهای سالن ، ماکت پستچی زمان قاجاریه و نمادی از کوچه پست قرار دارد . غرفه اشیای پستی شامل صندوق‌های پستی دوره پهلوی ، انواع مهرهای دستی ، گرد ، ساده ، بیضی ، مستطیل و غلتکی ، نمونه‌های مهرهای مصرفی دفاتر پست خارج از کشور، مهر روز جمهوری اسلامی، انواع حکم‌های دولتی، حکومتی، دستگاه‌های دستی و برقی قدیمی ابطال تمبر ، دستگاه‌های دستی و برقی قدیمی نقش تمبر ، دستگاه تایپ قدیمی و ویترین هایی از قبیل ویترین سیم و سرب و انواع پلمپ شکن ، وسایل و پاکت‌های پست مالی ، قاب عکس‌های وسایل پستی دوره قاجاریه و تصاویر کارکنان پست دوره قاجار است.
غرفه راه ابریشم یا سالن مرکزی شامل انواع وسایل ارتباطی قدیمی و حمل محموله‌های پستی اعم از ارابه ، ماشین سه چرخ و هواپیما ، ویترین‌های وسایل و هدایایی از کشورها ، دولت‌ها و اشخاص مختلف ، چندین نمونه از مجسمه‌های پستچی‌های زمان قاجار ، نقشه راه‌های مختلف پستی و ارتباطی ، صندوق‌های پستی قدیمی زمان قاجار و در راهروهای طبقه اول ، پانل‌هایی از عکس‌های کارکنان پست قدیم و پستچی‌های زمان قدیم و ویترین وسایل اهدایی از شخصیت‌های مختلف است . همچنین ، در طبقه اول قسمت‌های اداری ، فروشگاه و کتاب خانه قرارداد و کتاب‌هایی راجع به تاریخچه پست و تلگراف و تلفن ، تمبر و منابع قدیمی درباره ارتباطات به زبان‌های فارسی ، لاتین و فرانسوی که دانشجویان و محققان در امور ارتباطات و معماری می توانند از منابع بهره‌برداری کنند.
طبقه دوم متشکل از سالن تمبر بین الملل و شامل قطعه‌هایی از تمبرهای منتشره توسط ۱۳۰ کشور عضو اتحادیه جهانی پست و همچنین ویترین‌های افقی شامل پاکت‌های مهر روز اهدایی شخصیت‌های مختلف ، تمبر و پاکت‌های ارسالی از کشورهای مختلف است.
غرفه اشیای پستی شامل انواع ترازوهای قدیمی پست ، نمونه صندوق‌های پستی کشورهای مختلف از جمله برزیل ، مصر ، کانادا ، آلمان ، مکزیک و سوئد است.
غرفه شماره یک مخابرات شامل انواع وسایل ارتباطی از مورس تا ماهواره زهره ، تله تایپ ، تلگراف ، تلکس ، فاکس و نمونه تیروسیم است.
در این غرفه همچنین ویترین افقی مربوط به نمونه دست‌خط امام خمینی در خصوص ثبت تلفن منزل ایشان به اداره تلفن شهرستان قم در ۱۳۴۱ مشاهده می گردد.
غرفه شماره دوی مخابرات شامل انواع دستگاه‌های تلفن مغناطیسی صد شماره‌ای قدیمی ، دیواری ، دستگاه‌های ارتباطی قدیمی مثل دستگاه گیرنده و فرستنده و تلفن بی سیم ، میز سوئیچ برد ، دستگاه اندازه‌گیری و آزمایش خطوط کاریر و تلفن‌های مغناطیسی رومیزی است.
در طبقه دوم نیز بخش‌های اداری ، سالن اجتماعات با گنجایش ۱۰۰ نفر جهت نمایش فیلم و CD و نیز برگزاری جلسات و همایش‌ها و سالن کنفرانس که مربوط به جلسات اداری هیئت امنای موزه پست و مخابرات و جلسات داخلی است ، و همچنین بوفه جهت پذیرایی از بازدید کنندگان قرار دارد.
مهندس نیکلای مارکوف ، معمار ساختمان اداره پست تهران ، این سبک خاص معماری را در نهایت ظرافت هم در این بنا و هم در دیگر بناها پیاده کرده است . سبک وی در معماری هم مدرن ، هم التقاطی و هم ایرانی ، هم غربی است‌ی. شایان ذکر است که طراح و شروع کننده عمارت پست مارکوف و تمام کننده آن مهندس مظلومیان ، از مهندسان شهرداری تهران ، بوده است.
از ویژگی‌های سبک معماری رضاخانی (پهلوی اول) ترکیب سبک‌های معماری دوران‌های مختلف تاریخی ایرانی و غربی با هم و شکل‌گیری سبکی خاص با عملکرد امروز خود است که در بنای پست ، این ترکیب به صورت تزیینی در ستون و سرستون‌های متصل به بدنه و طاق نماهای آجری دور تا دور صحن مرکزی در طبقه بالا مشهود است . سبک معماری و پلان ساختمان به گونه‌ای است که یادآور کاروان سراهای چهار ایوانی است ; به خصوص به خاطر وجود شاه‌نشین در بنا ، کاروان‌سرا گونه ساخته شدن بنا تأیید می‌شود . شاه‌نشین طبقه اول رو به روی طاق نمایی به عرض چهارونیم متر ، که اتاق روابط عمومی است ، و دیگری رو به روی طاق نمایی با عرض پنج متر در طبقه دوم ، که اتاق کنفرانس است ، قرار دارد . در هر دو مورد پنجره‌ها عریض‌تر از سایر اتاق‌ها و غرفه‌های موزه است.
در ترکیب معماری بنا ، هم سبک معماری دوره هخامنشیان قابل تشخیص است و هم سبک معماریی دوره اسلامی . مورد اول در ستون نماهای چهارگوش بیرونی بنا در ضلع جنوبی ساختمان ، که به صورت خوابیده و چسبیده به پیکره بناست و پایه ستون و سرستون دو گاو پشت به هم ، به صورتی نمادین یادآور ستون و سرستون‌های تخت جمشید است و سبک دوران اسلامی در طاق نماهای گنبدی شکل آجری دور تا دور حیاط مرکزی ، در طبقه دوم قابل بررسی است و با سبک معماری صفویان هم خوانی و قرابت دارد.
نشانی : تهران ، خیابان امام خمینی ، جنب ساختمان ادارات مرکزی بانک سپه ، کوچه پست، موزه ارتباطات
