اصطلاحات تمبر شناسی
اصطلاحات تمبر شناسی در واقع الفبای ورود به دنیای تمبر هستند.در اینجا با تعدادی از مهمترین اصطلاحات این رشته به صورت مختصر و تیتر وار آشنا می شوید:
تت بش: Teta-beche اصل لغت از زبان فرانسه است ولی در کاتالوگ ها وکتابهای تمبر اغلب کشورها بکار می رود و به دو تمبر گفته می شود که دو کلیشه در موقع چاپ بطور وارونه کنار هم و یابالا و پایین قرار گرفته باشند. در حال حاضر که چاپ تمبرها بطریق فیلم و زینگ انجام می گیرد، این امر پیش نمی آید(تمبر ۲ شاهی سیاه شماره ۲۴ در باند چهار تایی بصورت تت بش چاپ شده.)
ردیف یا باند: Bande= Strip در راهنمای تمبر این اصطلاح بیشتر در تمبرهای شیر و خورشید اولیه بکار رفته. ۳ یا ۴ کلیشه را پهلوی هم بطور افقی بنام افقی و یا روی هم بنام ردیف عمودی قرار داده و چاپ می کردند ولی عموماً باند به چند تمبر دندانه دار و یا بدون دندانه می گویند که پهلوی هم از ورق اصلی جدا شده باشند.(تعدادی از تمبرهای شیر و خورشید اولیه ایران بصورت باند چاپ شده اند(.
بلوک: Block= ms هر گاه چهار کلیشه دو بدو پهلو و یا روی هم قرار گیرند تشکیل یک بلوک از آن تمبر را می دهند که شامل چهار تمبر می باشد و این شکل تمبررا بلوک می نمایند. تعدادی از تمبرهای شیر و خورشید اولیه ایران و سری شصتمین سال تولد رضاشاه در بلوک چاپ شده اند. افرادی تمبرها را بصورت چهار تایی بشکل بلوک از ورق تمبرجدا کرده و جمع آوری می نمایند.
دورو چاپ: Printed both sides گاه اتفاق می افتد که ورق تمبر اشتباهاً از هر دو طرف رو و پشت چاپ می شود. این نوع تمبرها را دو بار چاپ می نمایند. گاهی شکلهای پشت و روی کاغذ در یک جهت و یا به صورت معکوس می باشد. (در تمبرهای ایران نمونه های متعدد به ابن صورت وجود دارد).
دو بار چاپ: Double impression این در صورتی است که ورق تمبر دو بار زیر چاپ برود.
وسط وارو: Center inverted در تمبرهایی که یک رنگ نیستند اغلب اتفاق می افتد در چاپ رنگ دوم تمبر بطور معکوس چاپ می شود مانند تمبرهای دورالوان ناصرالدین شاه ۱۲۵۷ شمسی و بعضی تمبرهای جدید که شکل وسط تمبر نسبت به کادر دور آن معکوس چاپ شده.
کاغذ خط دار:Papier verge= laid paperاصطلاحاً به نوعی کاغذ تمبر می گویند که در خمیر آن خطوط موازی هم بصورت افقی یا عمودی و یا مورب دیده شود به طوریکه اگر تمبر را در مقابل روشنایی قرار دهند خطوط تاریک و روشن در متن کاغذ دیده می شود.
فیلیگران:Filigran= watermarkاین کلمه در فارسی لغت برابر ندارد و می توان آن را ته نقش کاغذ نامید و عبارت است از نوشته یا علامت که در متن خمیر کاغذ دیده می شود. در تمبرهای ایران برای اولین بار در کاغذ تمبرهای تاجگذاری احمد شاه قاجار فیلیگران(شیر)بکار رفت و روی هر تمبر یکی از آن وجود دارد”فیلیگران اول” شماره ۴۰۸ تا ۴۲۴ “فیلیگران دوم” از شماره ۹۷۷ بار سوم در سال ۱۳۲۶ جمله” دولت شاهنشاهی ایران” در کاغذ تمبرها به کار رفت “فیلیگران سوم” به استثنای دو سری رودکی و نمایشگاه بروکسل تمبرها تا تاریخ خرداد ۱۳۴۲ با این فیلیگران منتشر شده اند. بار چهارم در سال ۱۳۴۲ فیلیگران “دولت شاهنشاهی ایران و تاج” در دایره خمیر کاغذ تمبر نمایان گردید “فیلیگران چهارم” از تاریخ مهر ۱۳۴۴ “فیلیگران پنجم ” از تاریخ تیرماه ۱۳۶عبارت “جمهوری اسلامی ایران” درمتن کاغذ تمبرها نقش بست”فیلیگران ششم”
دپلاسه:deplace=displaced در چاپ بعضی تمبرها که چند رنگ چاپ می شوند گاهی ضمن چاپ، یکی از رنگها از محل اصلی خارج و جای آن سفید می ماند و یا رنگ دیگر جانشین رنگ قبلی شده به این نوع تغییر محل چاپ دپلاسه می گویند(اصل لغت از فرانسه است)
تمبرهای نمونه: bogos= essayاین تمبرها نمونه های آزمایشی هسنتد که قبل از انتشار با طرح و یا رنگهای مختلف تهیه می شوند از آن جمله نمونه های رنگی proof colour می باشد که برای انتخاب یک رنگ از بین آنها موقتاً چاپ می شود. این گونه نمونه ها دارای ارزش هستند.
دندانه: perforationمنظور از ذکر دندانه و شماره آن در عنوان هر سری تمبر، برای تشخیص نوع تمبراز یکسری و یا مشخصات آن می باشد. در تمبرهای قدیم گاهی این اختلاف دندانه ها مهم و در بعضی تمبرها اختلاف دندانه ها باعث تفاوت در ارزش تمبر می شود. برای اندازه گیری و تعیین تعداد دندانه تمبر، کارت و یا صفحه های شفاف مخصوص مدرج تهیه و در دسترس قرار داده اند و طرز استفاده آنرا هم روی آن یادداشت کرده اند مثلاً دندانه ۱۳ به تمبری اطلاق می شود که چهار طرف دارای ۱۳ دندانه در طول ۲ سانتی متر باشد و دندانه ۱۲*۱۳ به تمبری می گویند که طرف افقی آن ۱۳ و طرف عمودی ۱۲ باشد و بالاخره ۱۳-۱۲ به معنی آن است که تمبرهای این سری، دندانه های متفاوت۱۲و ۱۲*۱۳ دارند. به منظور آشنایی بیشتر، کارت اندازه گیری در آخر راهنما چاپ شده.
تمبرهای شیر و خورشیدی اولیه ایران بدون دندانه بودند. در بعضی تمبرها بین دو را با چاقو و یا سنجاق و یا کارد چرخی دندانه گذاری کرده اند تا جهت جدا کردن آسانتر باشد.
سورشاژ:Surcharge= overprint وسیله ای از فلز و یا پلاستیک که جهت تغییر قیمت و یا رسمی شدن تمبر و یا معرفی آن برای مصارف خیریه، موقتی و یا تغییر حکومت و سلطنت و موارد دیگر تهیه نمود روی تمبر می زنند. با آنچه از این قبیل که نام برده شد و روی تمبر اضافه شود سورشاژ می گویند. گاهی بر اثر اشتباه، در این قبیل تمبرها سورشاژ معکوس و یا مکرر بوجود می آید. سورشاژهای تقلبی زیاد وجود دارد که افراد سود جو برای سوء استفاده درست کرده اند. برای تشخیص تمبرها با سورشاژ اصلی از تقلبی باید دقت نمود و به مدارک اصیل مراجعه کرد و حتماً از افراد و محل مورد اعتماد این قبیل تمبرها را خریداری نمود.
تمبرسرویس: در بعضیservice از کشورهابرای مصارف پاکتهای دولتی تمبر خصوصی چاپ و یا روی تمبرهای موجود پستی سورشاژ سرویس می زنند. تمبرهای سرویس مظفری و تمبرهای دولتی دوران سلطنت پهلوی
تمبرتاکس: taxe روی مراسلاتی که کاملاً از پرداخت هزینه پستی معاف نبوده و یا کسر تمبر دارد یکنوع تمبر خاص الصاق و یا مهری بنام تاکس می ریزند.
تمبر خیریه: charity stampتمبر خیریه در بسیاری از کشورها مرسوم است. به منظور کمک به موسسات خیریه و جمع آوری اعانات، تمبر مخصوص چاپ و علاوه بر نرخ مقرر روی مراسلات می زنند، تمبرهای خیریه زمان احمد شاه که روی تمبرهای مالیه را جهت مصارف خیریه سورشاژ کردند. انواع دیگر آنها که در شهرهای تبریز و خوی تمبر مخضوض جهت دارالعجزه و ایتام چاپ کردند.
تمبر پست محلی: post local یک نوع تمبر خاص که فقط برای مصارف روی مراسلات بین شهرهای یک ناحیه یا یک ایالت به کار می رفته مانند تمبری که برای پست شهر تبریز چاپ شد و مهر p.l. که روی تمبرهای چاپ تهران دوران مظفرالدین شاه و محمد علی شاه زده شد.
چاپ دوم: remperession= reprint در گذشته عده ای سود جو و فرصت طلب با سرقت کلیشه های اصلی و احیاناً تقلید از آنها و یا با کسب اجازه از مقامات مسئول اداره پست در سالهای بعد تمبر چاپ کرده و به معرض فروش گذارده اند(در متن کتاب آنجا که از سری چاپ دوم وجود دارد یاداوری شده و تا حد امکان مشخصات چاپ دوم و تا حد مقدور این کتاب از لحاظ اختلاف رنگ و نوع کاغذ و چسب با مشخصات اصلی تمبرها تشریح شده است.)
ارزش:value ارزش تعیین شده برای تمبرها نرخ روز انتشار این راهنما بوده و امکان تغییرات بعدی در طول یک سال و انتشار کتاب جدید همیشه وجود دارد و تعهدی را برای این موسسه ایجاد نمی کند، اصولاً قیمتهای داده شده دراین راهنما با مشاوره و نظر دست اندرکاران تمبر و با توجه به کمیت تمبرها و قیمتهای معاملاتی آنها می باشد ولی طبق قانون عرضه و کمیابی تمبر و تقاضا و بالاخره افزایش تعداد مجموعه داران تغییرات بعدی را در قیمتها اجتناب ناپذیر می سازد. این موسسه سعی برآن دارد تمبرها را به قیمت تعیین شده در اختیار علاقه مندان قرار دهد ولی از آنجاکه اجباراً کمبودها از طریق خرید از دیگران انجام می گیرد مالا ً تغییراتی را موجب می شود.
قیمتها اصولاً برای تمبرهای سالم، تمیز و بدون عیب می باشد، تمبرهای پاره، کثیف، مخدوش، چسب دوم و احیاناً نازک فاقد ارزش می باشند. در مورد تمبرهای نوچسب تمبر رل اصلی را دارد چنانچه فاقد چسب باشد بهای تمبر مهر خورده را خواهد داشت.
در راهنما ارقام مقابل هر تمبر از راست به چپ معرف ارزش فروش آن می باشد، ارقام دست راست بهای تمبرهای مهر خورده و ستون دست چپ برای تمبرهای نو و بهای تعیین شده در زیر خطوط شاخص ارزش سری کامل می باشد و مربوط به جمع ارقام زیر تمبرها نیست.
عیوب تمبر :عیوب تمبر عبارتند از پارگی، کندگی، تاخوردگی، کثیفی و در مورد تمبرهای نو فاقد چسب اصلی بودن است. متاسفانه در تمبرهای ایران که چاپ آنها بطریق افست بوده که عمل چسب زدن پس از اتمام چاپ و آنهم بصورت بسیار ابتدایی انجام گرفته در کاغذ تمبرها در پشت آنها چروک و بعضاً حالاتی دیده می شود که با مالش دادن مداد در پشت تمبر این چروکها برطرف می گردند و باید توجه داشت که این چروکها را به هیچ وجه نبایست دلیل خرابی تمبرها دانست و به سادگی رفع می شوند. مگر در صورتیکه کاغذ تا خورده شده و اثر شکستگی در تمبر ظاهر باشد، در چاپ هلیوگراور که چاپ تمبر ها روی کاغذهای ار قبل چسب خورده (این نوع کاغذها در کارخانه سازنده قبلاً چسب زده شده و کاغذ چسب دار داخل ماشین چاپ قرار می گیرد) انجام می گیرد چروک و یا ناصافی دیده نمی شود و تمامً صاف و یکنواخت هستند. در سالهای اخیر کلیه تمبرها با این نوع ماشین و با استفاده از کاغذهای چسب دار چاپ شده اند
شماره ترتیب: شماره پهلوی هر تمبر بترتیب می باشند، بدلیل حذف تعدادی از تمبرها که صحت آنها مورد تایید نبوده اجباراً از راهنمای جدید برداشته شده و یا جایجایی را موجب شده شماره های چاپ شده در این راهنما با شماره های داده شده در آلبوم های چاپ شده از طرف این موسسه که در سنوات گذشته انجام گرفته اختلافات دارند که این امر بتدریج در چاپهای آینده در نظر گرفته خواهد شد. شماره های فرعی و تمبرهایی که بدون شماره در راهنما ذکر شده اند جزو اشتباهات چاپی بوده و یا تمبرهای غیر رسمی هستند که د رآلبومهای مصور هم محلی برای آنها در نظر گرفته نشده است.
پاکت مهر روز: در اغلب کشورهای جهان مجموعه داران تمبرهای یادگاری را در روز انتشار بر روی پاکت مصور مخصوص که از طرف اداره پست و یا اشخاص به همین منظور تهیه گردیده چسبانده و با مهر تاریخ دار همان روز ابطال می کنند، گاهی به این مناسبت مهرهای مخصوص نیز از طرف اداره پست تهیه می شود که با آن تمبرها را در همان رور انتشار ابطال می کنند، در ایران جمع اوری پاکت مهر روز به علت عدم انتشار تمبرهای یادگاری تا قبل از سلطنت پهلوی معمول و مرسوم نبود. در دوران سلطنت رضاشاه ۳ نوع تمبر یادگاری منتشر شد که افراد با ذوق مجموعه دار سری کامل آنها را روی پاکتهای ساده چسبانده و با مهری پستی ممهور نموده اند. پاکتهای مصور مخصوص برای این منظور چاپ نشده بود. از شهریور ۱۳۲۹ به بعد که تعداد زیادی تمبرهای یادگاری به تدریج چاپ و منتشر گردید پاکتهای مخصوص تهیه و در دسترس عموم قرار گرفت که تمبرهای یادگاری را در همان روز انتشار به پاکتها الصاق و در صورت وجود مهر مخصوص با آن و در غیر اینصورت با مهار تاریخ دار پستی روز باطل می کردند. از نظر اینکه تاریجچه و مناسبت این مهر و تمبرها در روی پاکتهای مصور قید می شود جمع آوری مهر روز خود مجموعه زیبایی می دهد. در این راهنما ارزش پاکتهای مهر روز در زیر ارزش هر سری قید و در صفحات پایانی کتاب بصورت سالیانه جمع بندی و چاپ شده است.
چاپ تمبرهای ایران: به استثنای سری هایی که در دوران قاجار و رضا شاه در ۷ سری تمبرهای دوره محمد رضا و سری تمبرهای بزرگداشت بنیان گذر جمهوری اسلامی ایران (۱۴عدد) که در خارج از ایران به سفارش دولت چاپ شده اند و دو سری تمبرهای معروف به چاپ تهران و موقتی محمد علی شاه که در چاپخانه فاروس تهران چاپ شده اند، تعدادی از تمبرها اعم از یادگاری و جاری در چاپخانه مجلس شورای ملی و از فروردین ۱۳۳۷ بر حسب قانون مخصوص که چاپخانه به وزارت امور اقتصادی و دارایی واگذار شد و از آن به بعد بنام چاپخانه دولتی ایران تغییر نام یافت در ایران چاپ شده اند. بر حسب ضرورت تعدادی تمبرهای یادگاری در سالهای ۱۳۶۹ و ۱۳۷در چاپخانه بانک مرکزی ایران به چاپ رسیدند.
آلبوم تمبر: برای حفظ و نگهداری تمبرها آلبومهای مخصوص تهیه گردیده:
۱٫ آلبو م در اندازه های مختلف دارای باند مخصوص جهت نگهداری تمبر.
۲٫ آلبومهای مصور که برای کشور و عکس هر تمبر در جای خود چاپ شده و هر تمبر در جای خود قرار می گیرد و باطل جداسازی شده. از طرف موسسه برای کلیه تمبرهای ایران از بدو انتشار آلبوم مصور طلقی تهیه شده و اوراق برای تمبرهای جدید هر شش ماه یکبار منتشر می شود.
