از بارفروش به ترشیز از راه استرآباد!

از بارفروش به ترشیز از راه استرآباد!

بر اساس اسناد تاریخی، رضاشاه پهلوی  دستور داده بود تا نام برخی از شهرهای ایران تغییر کند. 

در دورۀ پهلوی اول کمیسیون جغرافیا در فرهنگستان به ریاست “رضازاده شفق” مسئول تغییر اسامی جغرافیایی شد و تا سال ۱۳۱۹ هجری خورشیدی حدود ۱۰۷ عنوان جغرافیایی به تصویب این کمیسیون رسید.

بر همین اساس نام شهر دزداب به زاهدان ، خبیص به شهداد ، انزلی به پهلوی ، علی‌آباد به شاهی ، حبیب‌آباد به نوشهر ، بارفروش به بابل ، اشرف به بهشهر،  استرآباد به گرگان ، ارومیه به رضائیه ، سلماس به  شاهپور ، قمشه به شهرضا ، محمره به خرمشهر ، سلطان‌آباد به اراک و فهرج  به ایرانشهر،  تون به  فردوس، ترشیز، به کاشمر و … تغییر یافتند.

 تغییر بسیاری از این اسامی شتابزده و بدون برنامه صورت گرفت و این موضوع باعث جا به جایی اسامی تاریخی در یک مکان جغرافبایی شد. به این معنی که نام یک مکان تغییر می کرد ولی همان نام قدیمی دوباره در شهری دیگر به کار گرفته می شد! به عنوان نمونه “گنبد قابوس” جایگزین جرجان یا گرگان( شهری کهن در منابع تاریخی و جغرافیایی) شد و این در حالی است که در همان حوزۀ جغرافیایی به جای شهر تاریخی و مهم “استرآباد” نام گرگان دوباره به کار گرفته شد! اگرچه برخی از این تغییر اسامی پس از رضاشاه در دورۀ پهلوی دوم و بسیاری نیز پس از انقلاب ۱۳۵۷ به حالت اولیه برگشت ، اما برخی از تغییرات اعمال شده از جمله همین تغییر در باره نام گرگان و جرجان باقی ماند و این موضوع مطالعات تاریخی آن دوره را با مشکل مواجه ساخته است.

برخی از این تغییر اسامی نیز با هدف تعیین خطوط و تمایزات فرهنگی با کشورهای همسایه انجام شده بود؛ برای نمونه در روزنامۀ ایران در سال ۱۳۰۱ گزارشی به چاپ رسید که نشان می داد مقامات کشوری به پیشنهاد وزارت خارجه ایران نام برخی از ایستگاه‌های مرزی راه آهن ایران، به‌ویژه جلفا و تبریز را که پیش‌تر به نام‌های روسی نامیده می‌شد، تغییر داده‌اند.

در همین راستا از اسامی برخی از اماکن تاریخی و اسطوره‌ای مربوط به حوزۀ فرهنگ ایرانی که بر اساس تقسیمات جدید، از جغرافیای کنونی ایران حذف شده بود، استفاده شد؛ در حالی که در کشورهای همسایه اماکنی با نام های مشابه وجود داشت و این موضوع زمینه را برای مصادره افتخارات و پیشینه فرهنگی این مکان ها توسط مشورهای همجوار فراهم می نمود.. احیای این گونه اسامی نیز در جغرافیای ایران در فهرست تغییرات قرار گرفت. برای نمونه با وجود قدمت و ریشه تاریخی شهر زابل در ادبیات شاهنامه ای ، مکانی به این نام در دوران معاصر و دوران پهلوی اول وجود نداشت و در حقیقت زابل و زابلستان  تنها نام مکان هایی در کشور افغانستان بودند!  

از این رو در دورۀ پهلوی اول و با هدف حفظ و احیای ارزش‌های ملی ایران باستان نام شهر حسین‌آباد یا به عبارتی نَصرَت‌آباد (نصیرآباد) بر اساس مصوبۀ فرهنگستان به زابل تغییر یافت. این در حالی است که حسین‌آباد قدمتی کمتر از دویست سال دارد و نام و نشانی نیز از زابل تاریخی در خود ندارد!

البته در کنار اهداف سیاسی در راستای برنامۀ نوسازی پهلوی اول ، برخی از تغییر اسامی اماکن تاریخی با هدف بخشیدن هویتی جدید به این مکان ها صورت گرفت و در این میان اسامی شهرهایی مانند “رامسر” به معنایی کاملا متضاد با نام اولیه(سخت سر) تغییر یافت.

در مورد نام‌گذاری این مکان به “سخت‌سر” نظرات متفاوتی وجود دارد که  مشهورترین انها به سر سختی مردمان این ناحیه  در برابر حاکمان ستم‌پیشه اشاره دارد. ولی چون این نام در دورۀ جدید  واژه مثبتی تلقی نمی شد، در شهریور ۱۳۱۴ به موجب مصوبۀ هیئت وزیران، نام رامسر جانشین سخت‌سر شد.تغییر نامهایی مانند دزداب به زاهدان، سیاه‌دهان به تاکستان، خوار به گرمسار و نظایر اینها را نیز می توان به این دلیل دانست که اسامی پیشین،معانی جالبی را به ذهن متبادر نمی کرد.

*

در اینجا  پاکت نامه­ هایی قدیمی را برایتان گردآوری کرده ایم که مهرهایی با نام قدیمی شهرهای ایران برخود دارند.