ارزش‌گذاری پاکت‌های پستی
امروزه گردآوری اقلام پستی اعم از تمبرها و پاکت‌ها و مهرها و … بسیار موردتوجه قرارگرفته است و شاید مهم‌ترین دلیلش این باشد که اقلام پستی به‌خوبی می‌توانند بازگوکننده تاریخ و گذشته یک مملکت باشند. روایتگر تاریخ واقعی و حقیقی زندگی عامه مردم و در موارد بسیاری هم مراودات بین حکمرانان و تاجران و اتباع خارجی. این اقلام که از پستوی خانه‌ها و پستخانه‌ها و داخل صندوقچه‌ها بیرون کشیده شده و اکنون تعداد زیادی از آن‌ها سر از مجموعه‌های علاقه‌مندان درآورده‌اند، به شیوه‌های مختلفی قیمت‌گذاری می‌شوند که گاهی برای دوستدارانشان مبهم و گیج‌کننده هستند و در مواقعی نیز باعث بروز چالش‌های بسیاری می-شوند ولی به‌هرحال یک سری قوانین پایه‌ای هم دارند که با دنبال کردن آن‌ها می‌توان معیاری برای سنجش آیتم‌های پستی پیدا کرد. موضوع ارزش‌گذاری پاکت‌های پستی از دو زاویه قابل‌بررسی است:
الف :ترکیب(composition)
۱- در این قسمت ظاهر پاکت‌های پستی ، تاریخچه ورود و خروج ، مبدأ و مقصد و چیدمان تمبرهای استفاده‌شده (Franking )موردبررسی قرار می‌گیرد. اینکه از چه تمبرهایی برای پرداخت هزینه پستی استفاده‌شده و آن‌ها را با چه ترکیبی روی پاکت چیده‌اند درارزش‌گذاری پاکت‌های پستی بسیار حائز اهمیت است زیرا در مورد برخی از تمبرها پیدا کردن آیتم مصرف‌شده آن‌ها روی پاکت، بسیار دشوارتر از یافتن آیتم دست‌نخورده و استفاده‌نشده است.( ازجمله تمبرهای مظفرالدین شاه با سور شارژ معروف به نشان‌دار در مبالغ قرانی)
استفاده بعضی تمبرها به علت اینکه با مبالغ پستی همخوانی نداشته، با استقبال روبرو نشده است و مصرف‌شده آن کمیاب‌تر است. (به‌عنوان‌مثال تمبر ۱۶ شاهی ناصری طلائی)
اغلب در زمان قاجار؛ با انتشار تمبرهای جدید؛ مصرف تمبرهای قدیمی متوقف و آن‌ها جمع‌آوری می‌شدند؛ لذا استفاده ترکیبی از تمبرهای جدید و قدیم بسیار مشکل است .
۲) نرخ ارسال (Rate) :
نرخ ارسال بین ارسال داخلی پاکت و ارسال خارج از کشور متفاوت است.که این مبالغ برای ارسال پاکت‌ها یکسان بوده است. نرخ ارسال به‌عنوان سفارشی در پاکت‌های سنگین‌تر باعث افزایش مبلغ مصرف‌شده می‌شود و درارزش‌گذاری پاکت‌های پستی تأثیر زیادی دارد.
اما پیدا کردن مبالغی خارج از استاندارد تعریف‌شده؛ بسیار سخت و البته ارزشمند است. به‌عنوان‌مثال پاکت‌های محلی با مبلغ ۱ شاهی؛ پاکت‌های سفارشی؛ بیمه‌نامه‌ها و … .
این نکته نباید فراموش شود که نرخ ارسال می‌بایست توسط متصدی درست محاسبه و الصاق شده باشد.
۳) مسیر و راه (Route) :
مسیر عبوری پاکت (عبور از مسیرهای مختلف) و رسیدن به مقصد موردی مهم در ارزش‌گذاری آن به شمار می‌رود. بعضی مسیرها به‌صورت عادی استفاده نمی‌شدند و برخی از آن‌ها به‌ندرت مورداستفاده عبوری مرسولات پستی بوده است.
زمان استفاده پاکت نیز بسیار بااهمیت است. اولین تاریخ استفاده و آخرین تاریخ استفاده به ارزش پاکت می‌افزاید .
از آن گذشته؛ بعضی شهرها و مناطق به‌ندرت دارای مرسولات پستی بوده؛ که درجای خود از اهمیت بسزایی برخوردار است.
۴) انواع مهرها ( Marking) :
نه‌تنها مهرهای پستی ابطال حائز اهمیت است؛ بلکه علائم پستی اضافه‌شده (مانند مهر صندوق؛ ارسال رایگان و کسر تمبر ..) نیز به ارزش آن اضافه می‌کند. همچنین مهرهای غیر پستی مثل انقلاب‌های محلی و سیاسی که دارای سانسورهای خاص هستند؛ به ارزش پاکت می‌افزاید.
۵) علائم(Purpose) :
هدف از ارسال پاکت چه بوده است؟ آیا پاکت به‌صورت طبیعی ارسال‌شده یا اهداف فیلاتلی مدنظر بوده است ؟ و اینکه پاکت به شخص مهم تاریخی ارسال‌شده است ؟
ب: وضعیت ؛ در حقیقت به کیفیت ظاهری و وضعیت پاکت و مدارک پستی دلالت دارد.
۱) پاکت : وضعیت پاکت چگونه است ؟ تمیز است ؟ آیا دارای پارگی یا رنگ‌رفتگی است؟
آیا مقداری از پاکت جداشده است (جداشدگی) ؟
۲) تمبر : آیا تمبرهای استفاده‌شده روی پاکت تمیز و عاری از ایراد است ؟ آیا دندانه‌های تمبرها سالم است (در تمبرهای دارای دندانه). آیا ضربه یا پارگی روی پاکت به تمبر آن آسیب‌زده است ؟
۳) انواع مهرها ( Marking) :
آیا مهر ابطال پستی یا سایر مهرهای استفاده‌شده تمیز و واضح است؟ آیا عاری از لکه‌ها (با توجه به عوامل محیطی یا موجودات موذی) است؟
۴) دستخط
آیا نوشته‌های روی پاکت واضح و عاری از لکه‌های جوهر است؟ آدرس فرستنده و گیرنده واضح است ؟
با تشکر از بهروز نصر اصفهانی
