بر اساس اسناد تاریخی  بیست و هفت قرن از پیدایش سکه می گذرد. طبق گفته کارشناسان آثار باستانی و به ویژه سکه، یکی از امتیازات این شی  تاریخی در مقام مقایسه با سایر اشیاء باستانی، صحیح و سالم ماندن آن است.

سکه روایت تاریخی است که مورخی آنرا مکتوب نکرده و توسط حاکمان  پیروز نگاشته نشده است، به همین دلیل سکه سندی است روشن و مستدل در شناخت تاریخ و رویدادهای یک ملت که از آغاز پیدایش تغییر و تصرفی درآن راه نیافته است.

در راستای ارتقای آگاهی در موضوع ارزشمند و ماندگار مجموعه داری در انواع متنوع آن،این بار به سراغ یکی از مجموعه داران فعال سکه رفتیم. گفتنی است که مجموعه داری سکه و رمز و رازهای نهفته دردل ان سالهاست مورد بی مهری قرار گرفته است و گفتگوی انجام شده با اکبر قوامی از مجموعه داران باسابقه در زمینه سکه و عضو رسمی انجمن مجموعه داران حرکتی است کوچک برای توجه به مقوله مجموعه داری سکه و مشکلات عدیده پیش رو در این بخش.

لبه تیز قانون، میراث فرهنگی و دلالان بازار

–  در سال ۱۳۵۵ از پدر و مادری گیلانی در تهران متولد شدم و علاقه به مجموعه داری و جمع کردن اشیا از سالهای دور و از کودکی آغاز شد. در این میان جمع آوری تمبر از همان ابتدا برایم بسیار جذاب بوده و از همان دوران تمبرهای روی پاکت نامه ها را با علاقه جمع آوری می کردم.

–خواندن کتاب های تاریخی در نوجوانی تناقضات تاریخی آشکاری را برایم روشن ساخت. به‌هرحال واقعیت این است که تاریخ به میل و اراده اصحاب قدرت نوشته شده و لزوما هر آنچه در کتاب‌های تاریخی نوشته شده، صددرصد صحیح نیست.

من همیشه به دنبال موردی بی نقص و انکار در اسناد تاریخی بودم و ” تمبر” یکی از آن اسناد بی ادعا و بی نقص  در جستجوهایم بود ولی تمبر  تمبر حداکثر ۱۵۰ سال اخیر را پوشش می دهد  و من برای جستجوهای بیشتر در تاریخ ،  دنبال نشانه دیگری بودم.

– در جستجوهایم به اسنادی همچون  سکه و مدال رسیدم و برخورد با یک سکه «چکشی» به عنوان  جذاب ترین نوع سکه‌، یک خوش شانسی بزرگ بود. 

– متاسفانه سکه مانند تمبر یک کانال رسمی و مشخص برای ورود ندارد ‌هر علاقمندی باید راه خودش را برای جمع‌آوری سکه پیدا کند.راهی سخت و دشوار که دایم از لبه تیز قانون و میراث فرهنگی و دلالان بازار و …. می‌گذرد.

درواقع اگر کسی در کشور ما بخواهد مجموعه‌دار سکه باشد و از دایره قانون هم خارج نشود، با چالش‌های زیادی رو‌به‌رو است و من سالهاست که با این چالش‌ها دست و پنجه نرم می‌کنم. از آنجا که جمع‌آوری سکه علاقه من است و نه کسب و کارم، همواره در پی مجموعه ای معتبر و مستند بودم که ارزش تاریخ و فرهنگ سرزمین ایران را آشکار کند.

سکه‌ در دست مردم کوچه و بازار بوده و با خود هزاران قصه و خاطره دارد.

– بررروی سکه‌ها معمولا تصویری از حاکم و خط زمان خود حک شده ، محل و زمان ضرب و وزن فلز به‌کار رفته در آنها مشخص است و اطلاعات مربوط به ضرب، وزن و جنس فلز به کار رفته قدرت خرید مردم و شناخت احتماعی یک دوره تاریخی خاص را امکان پذیر می سازد.

در هر دوره تاریخی بر اساس شورش، کودتا، حمله نظامی و … گروه پیروز  به سرعت برای به‌رسمیت شناساندن خود، اقدام به ضرب سکه نموده .حتی گاهی  به دلیل فرصت کم برای صرب سکه جدید ، روی سکه‌های قبلی سورشارژ می‌کردند و آنها را به‌جریان می‌انداختند!

– بین سقوط هر حکومت و روی کار آمدن حکومت بعدی که به دوران “فترت” معروف است(دوره تاریخی به نام “ فترت “ به معنی فاصله و وقفه میان دو دوره است که با این املاء در موارد تاریخی کاربرد دارد) ،حکومت ‌های کوچک و محلی بار حفظ فرهنگ و سنت‌ها را بردوش کشیده‌اند، حکومت هایی که معمولا نام و نشانی از آنها در کتب تاریخی نیست و تنها از طریق سکه های صرب شده می توان به وجود آنها پی برد.

– از مشکلات دنیای مجموعه داری سکه می توان به حفاری های غیر مجاز که بعضا با کشف مجموعه های بی نظیری از سکه همراه است، اشاره کرد. موضوع مهمی که متاسفانه از سوی سازمان های  ذیربط  برخوردقاطعی با آن دیده نمی شود.

– در واقع سازمان میراث فرهنگی به‌جای اینکه از مجموعه داران حمایت کند و جلوی حفاری‌های غیر مجاز و دلالان آثار تاریخی را بگیرد، دایما قوانین محدود کننده برای مجموعه داران وضع کرده و به اصطلاح دست و پایشان را می‌بندد.

– سکه‌های ایرانی به‌صورت کلی به دو دوره تاریخی قبل و بعد از اسلام تقسیم می‌شوند.اولین سکه‌های ایرانی در زمان پادشاهی داریوش اول ضرب شده‌اند.

– متاسفانه اکثر افراد فعال در بازار سکه ایران ، دلالان هستند که تنها به سود اقتصادی خود می‌اندیشند و در این میان  تاریخ و فرهنگ مملکت کوچکترین ارزشی ندارد.اگرسازمان میراث فرهنگی با وضع قوانین حمایت کننده و الگو برداری از کشورهای اروپایی در زمینه حفاری و بازار سکه و آثار تاریخی ، اقدام کند، به طور یقین مجموعه داران بسیاری حاضر به سپردن مجموعه ای خود به نهادهای مسئول بوده تا این آثار ارزشمند ، میراث جاودانی باشد بری همه مردم این سرزمین.

– سکه‌ها به انواع مختلفی ضرب می‌شوند.چکشی، چرخی و ماشینی که تا اواسط دوران ناصرالدین شاه سکه ها به صورت چکشی ضرب می‌شدند.

در سکه‌های اولیه مربوط به‌دوره هخامنشیان، نوشته خاصی موجود نبوده و فقط تصویر پادشاه روی سکه قرار داشت و تاریخ‌شناسان با توجه به شواهد تاریخی موجود و از روی مدل تاج و ریش پادشاهان، سکه‌ها را به‌دوره‌های داریوش، کورش، اردشیر و … تقسیم کرده‌اند.

در سکه‌های دوره بعد جزییات بیشتری در سکه ها دیده می شود تا حدی که می توان خط، زبان، هنر، مذهب،یک سری آداب و رسوم و حتی قدرت مالی مردمان آن زمان را از روی عیار 

سکه‌ها تشخیص داد.

روی‌برخی از سکه‌های هخامنشی یک نوع فرورفتگی دیده‌می‌شود که در سکه‌شناسی به «انگ» معروف هستند.نام دیگر آن هم مانند آنچه در تمبرشناسی مطرح می‌شود، «سورشارژ» است.

شرایط سورشارژ کردن سکه تقریبا مانند تمبر است و برای مواردی از قبیل تغییر حکومت و … به‌کار می‌رود.  به‌عنوان مثال  اثر کوچکی روی چهره پادشاه قبلی حک می شد تا هم چرخه اقتصادی مختل نشود و هم پیام پادشاه جدید به نقاط دیگر برسد.این سورشارژ‌ها تا زمان فتحعلی‌شاه قاجار هم ادامه داشته‌است.

سکه شناسی در ایران برخلاف بسیاری از کشورهای دنیا، به‌صورت آکادمیک دنبال نمی‌شود.حتی در ایران هنوز انجمن سکه‌شناسی نداریم! این درحالی است که کشور ما دارای متنوع‌ترین روش‌های ضرب سکه در دنیاست، چون بارها در طول تاریخ  ایران مورد هجوم  سرزمین ها و فرهنگ های مختلف قرار گرفته، سرزمین هایی که هر کدام دارای سکه خاص خود بودند.

 نبود کارشناس رسمی سکه در کشور، مشخص نبودن ساز و کاری برای خرید سکه و دستور سازمان میرلث فرهنگی مبنی بر ممنوعیت خرید سکه و مهم تر از عدم حمایت سازمان میراث فرهنگی از مجموعه داران فرهنگی باعث شده تا اوضاع یک‌سره به ضرر آنان و به نفع دلالان بازار سکه باشد!

بسیاری از کشورهای صاحب سبک موزه داری و مجموعه داری ، از قرن ۱۷ میلادی به این مقوله تاریخی و فرهنگی  پرداخته اند و  خرید و فروش سکه و حراجی‌های مربوط به‌آن و حتی در مواردی حفاری به‌صورت کاملا قانونی انجام می‌شود. در کشور ما چنین قوانینی وجود ندارد و عملا حفاری های بسیاری به صورت غیر مجاز انجام شده و سکه‌ها توسط دلالان از ایران خارج شده و در کشورهای دیگر از طریق  قانونی خرید و فروش می شود!

کشور آمریکا با تاریخی کمتر از ۲۰۰ سال در بخش موزه داری دارای ۲۵هزار کارمند رسمی است و  تعداد زیادی  نیروی دواطلب موزه داری نیز  در اختیار دارد. این را مقایسه کنید با ایران و تاریخ هزاران ساله اش!

در بسیاری از کشورها اگر فردی اثری تاریخی  و موروثی را به موزه‌های دولتی بدهد، علاوه بر دریافت مبلغی مناسب، در سود سالانه موزه هم شریک می‌شود و نامش به عنوان اهدا کننده در کنار اثر باقی خواهد ماند، در کشور ما نیز موزه آستان قدس رضوی طی یک اقدام جالب به اهدا کنندگان، شناسنامه اهدا می‌دهد و نام اهدا کننده در تاریخ موزه باقی خواهد ماند.

جان کلام اینکه مجموعه‌داران سکه برای حفظ تاریخ و فرهنگ ایران به حمایت سازمان میراث فرهنگی نیاز دارند و قوانین مشخصی که  دست دلالان را از بازار سکه کوتاه و این گنجینه‌های تاریخی را برای کشور حفظ کند. ماکه  همواره از عملکرد گذشتگانمان انتقاد داشته ایم یادمان باشد آیندگان نیز ما را به همین گونه نقد و مورد انتقاد قرار خواهند داد.