افتتاح ساختمان پست خیابان سپه

پست یکی از دیرینه‌ترین نهادها در تاریخ ایران و جهان است که همواره به سبب لزوم ارتباط و کشورداری از مرکز مورد توجه حکومت‌ها بوده است.

با ورود نهادهای مدرن به کشور در ساختار پست نیز تحولات بسیاری رخ داد. از جمله دفاتر جدید و کارویژه‌های تازه‌ای برای آن تعریف کردند. در ۵ مرداد ۱۳۱۳ پستخانه جدیدی در ایران تاسیس شد که در اول خیابان سپه سابق، سه راهی خیابان خیام (نزدیک میدان توپخانه) واقع بود و بر مبنای روش‌های جدید پستی اداره می‌شد. پستخانه تازه ایران با نام «پستخانه جلیله» آغاز به‌کار کرد.

این ساختمان جزء نخستین بناهایی است که در داخل مجموعه نظامی میدان مشق با عملکردی اداری استقرار می یابد. تاریخ شروع ساخت بنا ۱۳۰۷ و تاریخ پایان ساختمان و افتتاح آن ۱۳۱۳ شمسی است. محل قرارگیری بنا در جنوب میدان مشق و در شرق سردر این میدان قرار دارد. ساخت این عمارت با تخریب قراولخانه سمت شرق سردر همراه است. اداره پست در زیرزمینی به مساحت ۶۰۰۰ مترمربع با مساحت زیربنای ۱۵۰۰۰ مترمربع در قاب ساختمانی دو اشکوبه و آجری شکل گرفته و بخشهای از زیربنای ساختمان به زیرزمین اختصاص دارد. طرح بنا بر امتداد شرقی- غربی شکل گرفته و از سه قسمت مجزا تشکیل شده است. قسمت میانی، محور تقارن طرح است که در طرفین آن دو بال متقارن استقرار یافته اند. بالهای شرقی و غربی برای تحویل، دسته بندی و ارسال مرسولات پستی و گمرکی است که در آنها آرایش و چینش فضا شامل راهروها و تالارهای متعدد در گرداگرد حیاط مرکزی در دو طبقه است. این دو بال دارای دروازه های مستقل سواره رو برای جابجایی مرسولات پستی اند. قسمت میانی طرح شامل ساختمانی سه طبقه با ستون های حجیم و ارتفاعی بلندتر از سایر بخش ها است این بخش مورد استفاده مراجعین برای تحویل نامه ها و بسته های پستی و خرید تمبر بوده است.

طراح بنا “نیکلای مارکف” از معماران گرجی تبار روس است. او از معماران دوران تحول معماری ایران در آغاز قرن حاضر به شمار می رود. “مارکف” در طرح این بنا توانست ترکیبی از ساختمان های اداریاروپایی را با نمای برگرفته از معماری ایرانی به بیانی شیوا بکار گیرد. استفاده از نمای آجری با قوسهای تیزه دار در ترکیب با ستون های سنگی روایت او از معماری ایرانی در دوران اسلامی و دوران باستان است که در ترکیبی موزون و متناسب در کنارهم نشسته اند.

در معرفی ساختمان پست در کتاب «یادگار عمر» نوشته عیسی صدیق چنین آمده‌است:
«روز سوم مرداد ۱۳۱۳، یکصد و بیست عدد کارت دعوت برای افتتاح عمارت جدید پست که دو روز بعد یعنی ۵ مرداد انجام می‌گرفت، برای نمایندگان و رئیس مجلس از طرف رئیس‌الوزرا ارسال شد.»
“مارکف” در استفاده از شیوه آرت دکو در این بنا، این بار عمدتاً متوجه مراجع سبک‌های تاریخی کلاسیک و باروک است. با وجود استفاده از حیاط مرکزی در طرفین بنا و هندسه هشت ضلعی در ورودی از آن جا که این عناصردر اشکال خالص معماری ایرانی و اسلامی مورد استفاده قرار نگرفته‌اند، چندان تأثیری در تغییر جهت گرایش اصلی ساختمان به سمت معماری دوره اسلامی یا باستانی ایران ندارند.

کارکرد اداری و به ویژه کارکردی که در چند سده پیشترش در میان مردم پیشینه نداشته، به نظر می‌رسد مارکف را بر آن داشته که به جای بهره‌گیری از تقارن و تعادل و عناصر معماری ایرانی، از قدرت و تأثیرگذاری باروک سود جوید، چرا که مردم آن زمان باید به اداره جدیدی اطمینان می‌کردند و بسته‌های پستی خود را به آن جا می‌سپردند. این ویژگی کارکردی در بنای پست باعث شده برای تفاوت آن با ساختمان مشابه چنین کارکردی در یکی از کشورهای اروپایی ظاهراً به استفاده از قوس پنجره‌ها و سر ستون‌های هخامنشی در نیم ستون‌های نما اکتفا شود. اما در واقع فضای غالب و درونی بنا همچنان دارای روحیه تعادل و تقارن چیدمان‌های حجمی با در نظر گرفتن روحیه انسان ایرانی است. از سوی دیگر، ساختمان پست را می‌توان شاخص‌ترین معماری پیرو سبک آرت دکو در ایران نامید.

پس از توسعه خدمات پستی در کشور با این بنا از سال ۱۳۶۹ بعد از انجام تعمیرات اساسی به موزه ارتباطات تغییر عملکرد داد و در دوره جدید حیات تاریخی خود قرار گرفت.ابتدا موزه پست و مخابرات نام داشت و بعدها موزه ارتباطات نام گرفت.